Wolkammer.

Ik blijf nog even hangen bij Eise Eisinga. Hij werd geboren op 21 februari 1744 in Dronrijp. Daar ging hij ook naar de lagere school en zoals de meeste kinderen in die tijd, moest hij na schooltijd werken. In zijn geval was dat in de wolkammerij van zijn vader. Daarbij leerde hij niet alleen wolkammen, maar nam van zijn vader ook de interesse voor wis- en sterrenkunde over. Eise was zó leergierig, dat hij al op 15-jarige leeftijd wekelijks naar de zeven kilometer verderop gelegen stad  Franeker liep. Daar kreeg hij les van wevers- en wolkammersknecht Willem Wytzes, die zelf wiskundelessen had gevolgd aan de toenmalige Universiteit van Franeker. Nou iedereen weet hoe dat verder ging. Ik vind dit toch wel heel opmerkelijk deze interesse die er was bij de wolkammers voor wis- en sterrenkunde. Je zou denken dat ze hun handen vol hadden aan het kammen en verven van de wol. Ik lees hier in het boekje dat Eise op 24-jarige leeftijd trouwde met Pietje Jacobs, waarna hij zich in 1768 als wolkammer in Franeker vestigde. Ook hierin blonk hij uit, hij was een getalenteerd ambachtsman en meester-wolkammer. Hij verdiepte zich tevens in het verven van de wol, wat een moeilijk en tijdrovend proces is. Eise heeft veel succes met het creëren van lichtere en donkerdere tinten blauw, zoals 'Paarsachtig blauw, Donker Nassau en Hemels blauw'. Een aantal van zijn recepten uit 1808 zijn bewaard gebleven waarin hij het verfproces in verschillende kuipen gedetailleerd beschrijft. In1820 stuurt Eise Eisinga een staal van zijn geverfde wol naar een tentoonstelling met voorwerpen van 'Nationale Nijverheid' in Gent. Als enige fabrikant in wol onderscheidt hij zich en ontvangt een bronzen medaille. Die medaille hing ook in het museum, laat ik daar nou geen foto van hebben, nou ja, ik moet dus écht wel terug !! met plezier hoor.

 

Verjaardagkado.

 

Vorige week zondag ging ik een dag weg met onze zoon, ik kreeg dit kado voor mijn verjaardag. We kwamen overeen dat het voor beiden leuk moest zijn, of interessant, nou dat was het alle twee. Denk dat iedereen er misschien al is geweest of er zeker van heeft gehoord. Het Eise Eisinga Planetarium in Franeker, het oudste werkende PLANETARIUM ter wereld. Toen wij, mijn man en ik, de Elfstedentocht fietsten kwamen we er langs en zeiden, hier gaan we nog eens naartoe, maar dat was er nog steeds niet van gekomen. Nu ben ik er geweest, dus je begrijpt, ik kom er vast nog eens en dat is zéker geen straf.     `

Wat een ongelooflijk werk heeft hij verzet en dat alles in de huiskamer waar ook de bedstee was, de "keuken" en tevens moest men er ook eten. Knap dat zijn vrouw dat, tot op zekere hoogte allemaal heeft doorstaan. Eisinga had al zijn rekenwerk voor de planeten en klokken gebaseerd op een slinger van één meter en deze zou precies 60 keer per minuut heen en weer gaan. Toen bijna alles klaar was, werd de klok op de juiste plaats aangebracht, precies boven de bedstee. De slinger bleek te lang en er zou een sleuf gezaagd moeten worden in het plafond van de bedstee om de slinger de ruimte te geven. Hier had zijn vrouw toch wel moeite mee, de bedstee was haar te lief, zeker nadat haar man ook al de hele woonkamer had verbouwd. Eise moest de slinger met 25 cm inkorten, zodat die precies boven het plafond zou bewegen. Maar een korte slinger gaat sneller dan een lange.....daardoor moest Eise alle tandwielen uit de klok opnieuw berekenen om zijn hele planetarium weer op tijd te laten lopen.

Alle planeten, wijzers en klokken worden aangedreven door een uitgebreid stelsel van houten hoepels en schijven, waarop 6.000  handgesmede spijkers zijn aangebracht. Mooi om te zien en wat een ongelooflijk rekenwerk hieraan vooraf is gegaan. Het is teveel om op te noemen, hoe alles precies werkt, daarom heb ik de link geplaatst. Niet alleen het planetarium was te bewonderen, in de zaal 'De 18e eeuw van Eise Eisinga' wordt een beeld geschetst van de sterrenkundige kennis in die tijd, met handschriften, instrumenten en waarnemingen van tijdgenoten en van Eisinga zelf. 

Hoe werkt een telescoop, hoe ontstaan zons-en maansverduisteringen, hoeveel weeg je op de maan ? Deze en meer vragen worden beantwoord in de interactieve tentoonstelling 'Het Heelal'.

Genoeg te beleven, heb eigenlijk daardoor niet zo gek veel foto's genomen, maar dit blikje vond ik toch wel geweldig leuk en is in bruikleen van het Louwman Museum, Den Haag.

Reisplanetarium in een blikje, hoe verzin je het.

In het blikjezit een compleet model van ons zonnestelsel. Het is makkelijk mee te nemen op reis als je elders een demonstratie wil geven. Op de uitschuifbare armpjes zijn de zon en vervolgens de planeten Mercurius, Venus, Aarde, Mars, Jupiter, Saturnus en Uranus bevestigd, met enkele van hun manen.

Maker anoniem, begin 19e eeuw.

Lekker op de heenweg in Lemmer geluncht, in het museum koffie met gebak en op de terugweg kwamen we toevallig langs een pannenkoekenhuis en besloten dat we daar best zin in hadden.

Een leuke dag was het en een fijn kado !

Frittata met aardappel, courgette en knoflookkruim ( RvdM )

 

Hoofdgerecht - 4pers - 35 min.

3 rode uien in dunne halve ringen - 300g courgette in blokjes van 1 cm - 5 el milde olijfolie - 450 g aardappelschijfjes - 8 eieren - 100 ml halfvolle melk - 100 g geraspte geitenkaas - 4 trostomaten - 2 el balsamicoazijn - 2 sneden bruin brood - 1 teen knoflook - staafmixer met hakmolen. Al de ingrediënten waren biologisch.

Verhit 3 el olie in de koekenpan en bak de ui, courgette en aardappelschijfjes 10 min. op hoog vuur, schep af en toe om. Breng op smaak met peper en eventueel zout.

Klop de eieren los met de melk en roer de geraspte geitenkaas erdoor. Verdeel het aardappelmengsel gelijkmatig over de bodem van de pan en schenk het eiermengsel erover. Zorg ervoor dat het eiermengsel tot aan de bodem komt. Draai het vuur laag en laat 10 min bakken met de deksel op de pan.. Keer de frittata om met behulp van een bord: schuif hem uit de pan op een groot bord, met de ongebakken kant naar boven. Leg de pan ondersteboven op de frittata en keer alles om, nu ligt de ongebakken kant onder. Bak nog 5 min. op laag vuur.

NB, het makkelijker om de geraspte geitenkaas niet door de geklopte eieren te roeren, maar op het aardappelmengesel te strooien en daarna de geklopte eieren erover te schenken. 

Snijd ondertussen de tomaten in blokjes en meng met 1 el olie, de balsamicoazijn, peper en eventueel zout. Laat staan tot gebruik. Doe het brood en de knoflook in de hakmolen van de staafmixer en maal met korte pulsen tot een fijn kruim.

Verhit de rest van de olie in een koekenpan en rooster het broodmengsel 3-5 min. op middelhoog vuur tot lichtbruin en knapperig. laat afkoelen op een bordje. 

Snijd de frittata in 8 stukken, bestrooi met de knoflookkruim en serveer met de tomatensalade. Eventueel nog wat komkommer erbij of andere rauwkost is lekker. Wij aten vooraf nog een kop versgemaakte groentesoep. 

Dit was weer een nieuw recept voor ons om uit te proberen, want ik moet bekennen dat ik me wel een beetje vergist had toen ik mee ging doen met dit idee van Elizabeth. Mijn gedachte was, oh ik heb genoeg lekkere recepten, maar daar had ik dus niks aan, want die stonden allemaal al op mijn blog, bij bakken, koken en nagerechten. Maar ik vond het hartstikke leuk hoor en zo kom je er ook toe om weer eens wat anders te gaan maken. Bedankt Elizabeth.

Watertoren 187 - Schiermonnikoog (Zuidertoren)

 

Moet eerst even melden dat de foto's onduidelijk zijn, omdat C. een knopje had geraakt en er niet achter kon komen welk knopje. 

De Zuidertoren werd in 1854, tegelijk met de Noordertoren gebouwd. Architect was Herman Guillaume Jansen. Men plaatsten vroeger soms twee torens of vuren, zodat de zeeman wist waar hij was. Bovendien konden twee vuren of torens een lijn vormen, zodat de schepen langs gevaarlijke ondiepten geleid konden worden. In 1910 kreeg de buitentoren, de huidige vuurtoren een draailicht. Vanaf dan kon men de kust  herkennen met één licht en was het licht van deze toren overbodig geworden. De toren bleef echter wel staan en kreeg in 1950 de functie van watertoren voor de drinkwatervoorziening op het eiland. Hiervoor werd er een waterreservoir van 44 m³ in de torenschacht aangebracht. Via een laddertrap in het midden van het reservoir kon men naar boven komen. De functie van watertoren heeft de toren tot 1992 gehad. In 1998 verwierf KPN de toren voor het symbolische bedrag van 1 gulden. KPN gebruikte de Zuidertoren sindsdien als antennetoren. Nu is de toren in handen van Stichting Behoud Zuidertoren. Doelstelling het behoud (het onderhoud en de exploitatie) van de Zuidertoren te Schiermonnikoog als beeldbepalend erfgoed. De toren is rijksmonument sinds 1991.

Voordat we op de boot gingen naar Schiermonnikoog hadden we nog wat tijd om even een stukje te wandelen bij de haven van Lauwersoog en zagen dit kunstwerk, ontworpen door Ben van der Meer en Lambert Kamps. Het Statief.

De vormgeving van de driepotige constructie is gebaseerd op de bakens die overal langs de kust te vinden zijn als herkenningsteken voor de scheepvaart. De constructie vormt zelf een nieuw baken voor Lauwersoog. Het kunstwerk staat midden in de 'driehoek' Oostmahorn-Zoutkamp-Schiermonnikoog.

Nog wat rondgelopen bij de haven en toen moesten we aan boord gaan op weg naar Schier, voor onze laatste watertoren van deze korte vakantie, maar dat zagen jullie al. 

Toen we op het eind van de middag hier weer terug waren en met de auto huiswaarts gingen, hadden we de eerste regen. Nou hoe goed kun je het treffen !

Bron Wikipedia en tekstborden.

Watertoren 186 - St. Jacobiparochie.

Het vervolg, St. Jacobiparochie (Sint-Jabik) is een dorp met, in 2023, 1.715 inwoners in de gemeente Waadhoeke in Friesland. Het ligt ten noordoosten van Franeker en ten noordwesten van Leeuwarden en niet ver van de Waddenzee. De watertoren is 63 jaar in gebruik geweest (bouwjaar 1957), is voorzien van een waterreservoir van ca. 515 m³ en met een hoogte van 41 meter torent het gebouw hoog uit boven het Friese Platteland. De architect van deze toren is A.P. Wesselman van Helmond. De toren is identiek aan de watertoren van Akkrum.

Na lang verbouwen is de toren straks een bed en breakfast, zo las ik net in een bericht van 2 februari 2024. Op 41 meter hoogte worden namelijk twee appartementen gerealiseerd. Het doel is om mensen vanuit hun bed of bad kilometers ver te kunnen laten kijken. mooi plan, maar wij konden niet zien of dit al helemaal gerealiseerd was. Maar wel een mooi streven toch !

Dat was het wat betreft de watertorens van die dag, maar nog even de foto van het Elfstedenmonument, ofwel de tegeltjesbrug, waar we plotseling oog in oog mee stonden. Ik was er al twee keer eerder geweest, maar had niet in de gaten dat we er weer langs zouden komen. De overspanning is voorzien van duizenden blauw geglazuurde tegeltjes van Makkumer  Aardewerk. Op elk ervan staat een afbeelding, naam en jaar van deelname van een deelnemer aan de tocht. Er zijn ruim 7000 Elfstedenrijders afgebeeld op het monument. Van grote afstand gezien vormen  de duizenden tegelportretten een nieuw beeld van schaatsers die achter elkaar rijden.

Bij terugkomst in Leeuwarden, maakte C. nog een foto van het glazen plafond op de overloop van het hotel.

En nog van gevels, met tekst, waar we elke dag langs liepen, als we gingen eten.

Je zegt steeds, moeten we toch eens fotograferen. maar het kwam er niet van.

Tot deze laatste avond dan. 

De volgende dag vertrokken we hier, maar we waren nog niet klaar.

 

Watertoren 185 - Dokkum.

 

Deze dag was weer een fietsdag, 82,95 km zouden we die dag fietsen om twee watertorens te fotograferen, tja je moet er wat voor doen. De eerste was die van Dokkum. 

In 1957 krijgt ir. J.J.M Vegter van de I.W.G.L., voorloper van het latere Waterleiding Fryslân, de opdracht tot ontwerp en bouw van een tweetal watertorens in de provincie. Deze in Dokkum wordt in 1958 gerealiseerd in een naoorlogse uitbreidingswijk gelegen ten westen van de stad die heel typerend de naam "Watertorenbuurt" zal krijgen. 

Het betreft een sobere, gesloten, ca. 38 m hoge betonnen toren bestaande uit een kelder waarboven een zeshoekige betonnen schacht met steunberen die de sterk uitkragende ommanteling van het reservoir dragen. Het reservoir heeft een inhoud van 1.000 m³. In de bovenste zone van de uitkraging is een lichtstrook aangebracht die bestaat uit een regelmatig afwisselend stelsel van vensteropeningen die als het ware zigzaggend zijn geplaatst tussen een zestal puntige muurdammen. Achter de strook bevindt zich het uitzichtpunt ofwel belvedère. Vegter had hier oorspronkelijk een restaurant gedacht. De toren wordt bekroond door een vlakke lijst met een, eveneens zeshoekige piramidevormige glazen spits als beëindiging van het centrale trappenhuis. De toren is gefundeerd op een stalen plaat.

Ter decoratie is  op de mantel een wit verglaasde steen aangebracht, die er helaas her en der aan het afvallen zijn. In het in interieur neemt het trappenhuis een centrale plaats in. Vanaf de begane grond leidt een wenteltrap naar de eerste verdieping. Daar gaat deze over in een spiltrap die als een slakkenhuis draait rondom een opengewerkte stalen spil.

Sinds 9 juli 2010 is deze watertoren aangewezen als rijksmonument.

Vind dit verhaal al lang genoeg, dus de tweede watertoren van die dag komt in het volgende blog.

Terschelling.

We waren al eens eerder op dit eiland, we fietsten toen de ronde van Nederland en omdat we op een camping in Harlingen lagen, besloten we een rustdag in te lassen om Terschelling te bezoeken. We genoten van de boottocht en maakten foto's van de meeuwen die het brood uit je handen pikten, van de talrijke boten in de haven, van de prachtig gekleurde boeien die er lagen, van de Brandaris natuurlijk, maar dat deden we nu allemaal niet. 

Wel van deze muurschilderingen, die we toen niet hebben gezien, maar die er misschien ook niet eens waren.

Nadat we de watertoren hadden gefotografeerd, fietsten we nog wat over het eiland en langs de zee, dronken ergens wat in het centrum en zo kom je toch wel wel aardige dingen tegen.

Deze plant bijvoorbeeld, het lijkt wel boerenkool, alleen deze had witte bloemen.

En wat te denken van deze vrouw, die driftig stond te wijzen naar iets, maar wat ? 

Wij gingen een kijkje nemen en kwamen bij het Strieperkerkhof, een grafheuvel waarin tot 1916 nog werd begraven.

Het Strieperkerkhof is volgens een sage nauw verbonden met de inval van de Engelse vloot op Terschelling in 1666. De Engelsen staken toen het dorp West-Terschelling in brand en trokken zo verder over het eiland naar het oosten. In de rook en de mist zagen ze in de verte de grafheuvel met enkele zerken. De Engelsen vermoedden echter een Hollandse versterking. De vraag aan een passerende oude vrouw wat dat in de verte was, leverde de soldaten als antwoord op: "Ze staan er met honderden, maar liggen er bij duizenden". Zij doelde hier op de grafstenen, maar de Engelsen schrokken zo, dat ze rechtsomkeer maakten. Zo zou het Sryper Wyfke de overige dorpen en buurtschappen van het eiland gered hebben. 

Op het eiland staat sinds 1982 dit kunstwerk van Huib Noorlander van het Stryper Wyfke.

Uit onderzoek is gebleken dat op het Strieperkerkhof een houten kerkje heeft gestaan rond het jaar 850. Op het kerkhof zijn de oudste bewoningsresten van het eiland Terschelling aangetroffen. Op het kerkhof werd later een stenen kerk gebouwd, de Sint Maartenskerk, die in 1569 door de watergeuzen in brand is gestoken. De toren is in 1603 ingestort en sindsdien is het Srieperkerkhof een grafheuvel.

 

Watertoren 184 - (Hoorn Terschelling)

De plannen voor deze dag hebben we helemaal omgegooid. Het plan was om te fietsen naar de watertoren in Franeker, dan in Harlingen met de fiets  op de boot naar Terschelling voor de watertoren in het Hoornse Bos. Maar, de boot vertrok al om 10.05 dus dat gingen we niet halen en aangezien we pas om 17.35 weer van het eiland af zouden kunnen, besloten we om met de auto naar Harlingen te gaan.

Zo gezegd zo gedaan, we parkeerden de auto en gingen met de fietsen aan boord, want om bij de watertoren te komen moesten we 10 km fietsen. Op de bovenste foto zie je dat we nog een duin op moesten klimmen.

De watertoren is gebouwd in 1958 en heeft een hoogte van 10 meter, niet veel, maar de toren staat ook op een duin.

De toren heeft één waterreservoir van 200 m³.

Wie de architect is, is onbekend. 

Er viel niet zoveel te fotograferen, maar we hebben toch nog enkele foto's van rondom.

Graffiti kom je natuurlijk altijd wel tegen en zeker op zo'n afgelegen plek.

De voordeur natuurlijk, die wil ik er altijd wel bij hebben.  

Nog wat graffiti op de aanbouw en dat was het deze keer. Geen bijzondere watertoren, maar wel een toren die erbij hoort. Anders is ons plan niet compleet.

 

Watertoren 182 - 183 Drachten en Lippenhuizen.

 

Deze dag gingen we fietsen, om 9.00u gingen we op pad en tegen tienen stonden we voor ons eerste "obstakel". Bij Warten moesten we overvaren om verder onze route te vervolgen. De Rogsloot heet dat water en het was natuurlijk niet écht een obstakel, want met zo'n bootje mee is best aardig en we zouden dat die dag zes keer moeten. Terwijl we op het bootje stonden kreeg ik een app van onze dochter, hoe is het weer daar in het noorden, nou dat was prima ! In tegenstelling tot het thuisfront, daar was het minder, stortregen. Dan troffen wij het dus.

We gingen naar de watertoren van Drachten, die ontworpen is door de Leeuwarder architect en rijksbouwmeester Jo Vegter. De toren is gebouwd in 1959, heeft een hoogte van 42 meter en twee waterreservoirs van 500 m³ en 1000 m³. 

Het grootste reservoir is voor de watervoorziening van Drachten zelf en de kleinere voor de omgeving van de Friese plaats. De reservoirs liggen boven elkaar en zijn bekleed met geglazuurde bakstenen Op het dak staat een zeshoekig glazen bedieningsgebouwtje.

Deze nog steeds functionerende toren verkeert in oorspronkelijke staat en staat daarom op de lijst van gemeentelijke monumenten in Smallingerland. Ook hier  was het verboden toegang en moesten door het hekwerk fotograferen.

Na Drachten fietsten we verder naar de watertoren van Lippenhuizen.

Deze toren werd gebouwd in 1932 door de I.W.G.L. en de Bredasche  Beton Mij. I.W.G.L. staat voor Intercommunale Waterleiding Gebied Leeuwarden.

De watertoren  heeft een hoogte van 44,25 meter en heeft twee waterreservoirs van elk 300 m³. De toren heeft een tentdak van koper (door corrosie lichtgroen uitgeslagen) met acht zijden. De toren was de laatste toren die de I.W.G.L. voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog bouwde.

In de uitkragende bovenbouw bevinden zich op de vier hoeken tussen lisenen drie boven elkaar gelegen horizontale dubbele openingen, thans blind met een luchtverversingspijpje, van elkaar gescheiden door gemetselde cilindertjes. De bovenste cilinder sluit aan bij de dakvoet, is het grootst en is op alle acht hoeken van de reservoirommanteling gemetseld.

Een foto  van de voordeur hoort er ook altijd bij en we zagen ook dat de watertoren een huisnummer heeft en een brievenbus. Er stond een auto en een caravan, dus wie weet woont er iemand, maar dat is ons niet duidelijk. Dit bordje mag er voor mij ook bij, in het Nederlands en in het Fries, of misschien is het wel Liphúster dialect. Wie het weet mag het zeggen.

Zou ik bijna nog vergeten dat we deze mooie Grutto hebben gezien en ook dat we verschillende keren het woord AKWADUKT tegenkwamen, leuk toch !

Toen we terug waren in het hotel, hadden we 90.63 km op de teller staan, heel de dag genoten van het mooie weer en 's-avonds buiten op het terras gegeten, zonder jas. Aangenaam was het om zo de dag af te sluiten.